विशेष संपादकीय अभिजीत राणे बळकट कुटुंब , बलिष्ठ राष्ट्र !!!

🖋️🖋️विशेष संपादकीय🖋️🖋️

.................................

.................................

अभिजीत राणे

बळकट कुटुंब , बलिष्ठ राष्ट्र !!!

राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाची 100 वर्षे पूर्ण झाली त्या निमित्ताने दिल्लीत तीन दिवसीय चिंतन शिबीर झाले. या शिबिरात सरसंघचालक मोहनजी भागवत यांनी समस्त स्वयंसेवकांना एक मंत्र दिला तो म्हणजे कुटुंब व्यवस्था बळकट करण्यासाठी आपण यापुढे कार्यरत व्हायचे आहे. आणि कुटुंब बळकट असेल तरच राष्ट्र सुद्धा बलिष्ठ होते.

भारतीय समाजरचना जगाच्या दृष्टीने नेहमीच एक कोडे राहिली आहे. औद्योगिकीकरण, शहरीकरण, तंत्रज्ञानाचा झपाट्याने वाढता प्रभाव, या सगळ्यातही भारतीय समाजाचे मूलभूत धागे अबाधित राहिले आहेत. या धाग्याची मूळ गाठ जर कोठे असेल, तर ती आहे कुटुंब. आजच्या काळात जेव्हा जागतिकीकरणाच्या वाऱ्यांनी संस्कृतींना ढवळून काढले आहे, तेव्हा भारतीय कुटुंब व्यवस्थेची ताकद पुन्हा एकदा नव्या संदर्भात जगासमोर उभी राहते. याच संदर्भात सरसंघचालक डॉ. मोहन भागवत यांचे "कुटुंब प्रबोधन : मूल्ये आणि जागरूकता, याद्वारे कौटुंबिक संबंध मजबूत करणे" या विषयावरील विचार आज प्रत्येक घराघरांतून वाजायला हवेत.

डॉ. भागवत म्हणतात, "व्यक्ती ही सामाजिक एकक नाही, कुटुंब हेच खरे सामाजिक एकक आहे." हा अत्यंत गहन अर्थ सांगणारा विचार आहे. पाश्चात्त्य जगाने व्यक्तीला केंद्रबिंदू मानून समाजाचे विश्लेषण केले. परिणाम असा झाला की व्यक्ती स्वकेंद्री झाली, भौतिक सुखांच्या मागे धावू लागली आणि कौटुंबिक बंध विसरली. त्याउलट भारताने हजारो वर्षांपूर्वीपासून कुटुंबालाच केंद्रस्थानी ठेवले. पिढ्यानपिढ्यांची परंपरा, संस्कार आणि मूल्ये ह्या कुटुंबव्यवस्थेतून पुढे सरकली. म्हणूनच भारतीय कुटुंब पद्धती आजही जगासाठी आदर्श ठरते.

जीवनाला दिशा देणारे संस्कार पुस्तकातून वा शाळेतून नव्हे, तर घरातून मिळतात. आईच्या अंगाई गीतातून, वडिलांच्या प्रेमळ पण शिस्तीच्या स्पर्शातून, आजीआजोबांच्या कथा–कहाण्यांतून, भावंडांच्या खेळांतून जीवनाचे धडे नकळत उमलतात. म्हणूनच डॉ. भागवत यांनी स्पष्ट केले की "संस्कार, चरित्र, राष्ट्रप्रेम आणि अनुशासनाची पहिली शाळा म्हणजे कुटुंबच." आजच्या पिढीला जर आपण या परंपरेपासून तोडलो, तर पुढील समाज रिकामटेकडा व भावनाहीन होईल.

आजच्या धावपळीच्या जीवनात कुटुंब एकत्र बसून संवाद साधणे हे दुर्मिळ होत चालले आहे. मोबाईल, सोशल मीडिया आणि व्यावसायिक स्पर्धेच्या या युगात घरातले सदस्य एकाच छताखाली राहत असूनही वेगवेगळ्या जगात जगत आहेत. या संकटावर उपाय म्हणून संघाने "कुटुंब प्रबोधन" उपक्रम सुरू केला आहे. डॉ. भागवत यांनी यावर भर देत सांगितले की, "दर आठवड्याला कुटुंब व मित्रकुटुंबांनी एकत्र बसावे, जेवावे, गप्पा माराव्यात, राष्ट्र आणि संस्कृतीविषयक चर्चाही करावी." या साध्या पण प्रभावी पद्धतीतून नाते अधिक घट्ट होतात आणि संस्काराचा सेतू मजबूत होतो.

भागवतजींनी कुटुंब प्रबोधनाचा आत्मा सांगताना चार सूत्रे मांडली – देशार्चन, सद्भाव, ऋणमोचन आणि अनुशासन.

• देशार्चन म्हणजे राष्ट्रप्रेम. घराघरांतून जर देशाचा अभिमान जागा झाला, तर समाज टिकेल.

• सद्भाव म्हणजे परस्पर सौहार्द. पिढ्यांत, जातींत, धर्मांत भिंती नकोत; आपलेपणा हवा.

• ऋणमोचन म्हणजे समाजाचे ऋण फेडण्याची वृत्ती. सक्षमाने वंचिताला हात द्यावा.

• अनुशासन म्हणजे नियमबद्धता, जी जीवनात शिस्त व सामंजस्य आणते.

ही चार सूत्रे जर प्रत्येक कुटुंबाच्या जीवनशैलीत आली, तर समाज आपोआप नवे तेज प्राप्त करेल.

भागवतांनी सहा महत्त्वाचे संदेश दिले—भाषा, भोजन, भजन, भ्रमण, भूषा आणि भवन. घराघरांत मातृभाषेचे संवर्धन झाले पाहिजे, पारंपरिक जेवणाचे आदरयुक्त स्थान टिकले पाहिजे, सांस्कृतिक गीते–भजनांचा सूर घुमला पाहिजे, धार्मिक–ऐतिहासिक स्थळांना भेट देत परंपरा पाहिली पाहिजे, आपली वेशभूषा गौरवाने परिधान झाली पाहिजे आणि घरातही संस्कृतीचे प्रतिबिंब सजले पाहिजे. हे केवळ प्रतीक नाही, तर भावी पिढीला संस्कृतीचे मूळ स्मरण करून देणारे दैनंदिन साधन आहे.

कुटुंब प्रबोधनाचा हेतू केवळ स्वतःच्या घरापुरता मर्यादित नाही. सक्षम कुटुंबाने वंचितांना सामावून घ्यावे, त्यांच्यासोबत मेळावे घ्यावेत, त्यांची गरज ओळखून मदत करावी. हेच खरे भारतीयत्व आहे. जेव्हा एका समाजात असमानता, भेदभाव आणि तुटलेपणा वाढतो, तेव्हा त्याला एकत्र बांधणारे सूत्र म्हणजे अशा प्रकारचे उपक्रम. डॉ. भागवतांनी स्पष्ट केले की समाजातील दरिद्री व दुर्बल घटकांकडे वळून त्यांना सोबत घेणे हीच खरी संस्कृती आहे.

संघाने या उपक्रमाची व्याप्ती तीन स्तरांवर आखली आहे. पहिल्या स्तरावर स्वयंसेवक स्वतःच्या कुटुंबात या उपक्रमाची सुरुवात करतो. दुसऱ्या स्तरावर स्वयंसेवकांची कुटुंबे त्रैमासिक पातळीवर एकत्र येतात. तिसऱ्या स्तरावर शेजारील वा परिचित कुटुंबांपर्यंत संस्कार पोहोचवले जातात. अशा प्रकारे एकच छोटा ठिणगीचा ठिपका हळूहळू सामाजिक अग्निशिखा बनतो.

आजचे जग "ग्लोबल व्हिलेज" या कल्पनेने जोडले गेले आहे. पाश्चात्त्य जीवनशैली, ग्राहक संस्कृती आणि व्यक्तीस्वातंत्र्याच्या अतिरेकामुळे कुटुंबाची संकल्पना धोक्यात आली आहे. युरोप-अमेरिकेत "सिंगल पॅरेंट फॅमिली" किंवा "लिव्ह-इन" सारख्या पद्धतींनी पारंपरिक कुटुंब संकल्पना नष्ट केली आहे. परिणामी मानसिक तणाव, सामाजिक असुरक्षितता, नैतिक अधोगती वाढली आहे. या संदर्भात भारतीय कुटुंबव्यवस्थेचे महत्त्व अधिक प्रकर्षाने जाणवते. भागवत यांनी योग्यच म्हटले की, "भारतीय कुटुंबपद्धती ही जगासाठी आदर्श आहे."

कुटुंब म्हणजे केवळ आर्थिक किंवा सामाजिक युनिट नाही, तर ते एक आध्यात्मिक केंद्र आहे. रोजच्या जीवनात प्रार्थना, संस्कार, सण–उत्सव, परंपरा यांचा संगम कुटुंबातूनच घडतो. या माध्यमातून "वसुधैव कुटुंबकम्" या भारतीय तत्त्वज्ञानाचा प्रत्यक्ष अनुभव येतो. म्हणूनच भागवत म्हणतात की, प्रत्येक कुटुंबाने भारतीय आध्यात्मिक मूल्यांची जपणूक केली पाहिजे.

आज देश प्रगत होत आहे, तंत्रज्ञानाने बदलत आहे, अर्थव्यवस्था वाढत आहे. पण या सर्व विकासाचा पाया जर कुठे असेल, तर तो सुदृढ कुटुंबव्यवस्थेत आहे. कुटुंब तुटलेले असेल, तर समाज तुटेल. समाज तुटला, तर राष्ट्राचे स्वप्नही मोडेल. म्हणूनच "कुटुंब प्रबोधन" हा उपक्रम केवळ संघाचा नाही, तर प्रत्येक भारतीयाचा उपक्रम ठरावा.

डॉ. मोहन भागवत यांनी मांडलेले विचार हे फक्त सैद्धांतिक नाहीत, तर प्रत्यक्ष जीवनात अमलात आणण्यासारखे आहेत. साप्ताहिक कुटुंब संवाद, चार सूत्रे, सहा साधने, तीन स्तरांवरील विस्तार—या सर्व माध्यमांतून त्यांनी एक अशी चौकट दिली आहे, जी आधुनिक काळात भारतीय समाज टिकवून ठेवण्यासोबतच त्याला जागतिक नेतृत्वासाठी सक्षम करेल.

आज जेव्हा समाजात ताणतणाव, विघटन आणि व्यक्तिवादाची लाट आहे, तेव्हा "कुटुंब प्रबोधन" हा एक जीवनदायी मंत्र ठरतो. भारतीय कुटुंबव्यवस्थेची ही पुन्हा नव्याने जाणीव करून देणारी दृष्टी हीच आपल्याला उज्ज्वल भविष्याकडे नेईल. कारण अखेरीस राष्ट्र उभे राहते ते कुणा सरकारच्या योजनेवर नव्हे, तर घराघरांतून प्रज्वलित होणाऱ्या संस्कारांच्या दिव्यावर. आणि हा दिवा तेवता ठेवण्याची जबाबदारी आपल्यावरच आहे.

www.abhijeetrane.in

www.mumbaimitra.com

#StrongFamily #StrongNation #RSS100Years #MohonBhagwat #FamilyValues #CulturalRoots #SocialHarmony #NationBuilding #IndianTradition #KutumbPrabodhan