मोदी जिनपिंग भेट – ट्रंपचा चरफडाट !!!

🖋️🖋️विशेष संपादकीय🖋️🖋️

.................................

.................................

अभिजीत राणे

मोदी जिनपिंग भेट – ट्रंपचा चरफडाट !!!

काल नरेंद्र मोदी आणि शी जिनपिंग यांची भेट झाली हे एक साधे वाक्य आहे ; पण त्याच्या पाठीशी उभा आहे साऱ्या आशियाई राजकारणाचा, आर्थिक हितांचा आणि सुरक्षेच्या संतुलनाचा गुंता. भेटीचा फोटो वेळेचे बंधने ओलांडतो; त्यामागील संकेत अनेक पातळ्यांवर पसरतात. आपल्या नजरेला जे प्रथम भासते ते म्हणजे मोदींची नेहमीची शैली; सभ्यतेचा शिष्टाचार आणि राष्ट्रीय हिताचा अढळ ध्यास यांचा एकत्रित स्वर. चीनविषयी भावनांचा, व्यापाराच्या मोहाचा किंवा आंतरराष्ट्रीय स्तंभलेखांच्या वलयाचा अतिरेक न करता, मोजके बोलणे, स्पष्ट लालरेषा आखणे आणि तरीही संवादाचा दरवाजा उघडा ठेवणे—ही राज्यकलेची मुद्राच भारताला आज स्वतंत्र ध्रुव बनवते. या भेटीचे अर्थ लावतानाच आपण लक्षात ठेवले पाहिजे की भारत-चीन संबंधांचा पाया फोटोझळाळीवर नाही, तर सीमाशांततेवर, परस्पर सन्मानावर आणि नियमाधिष्ठित वर्तनावर उभा आहे. मोदी या त्रिसूत्रीला एक क्षणही विसरत नाहीत; म्हणूनच त्यांच्या हस्तांदोलनात विनय असतो, पण त्यांच्या डोळ्यांत सावधानतेचे दिवे कायम पेटते.

सीमेवरील वास्तव नेहमीच डोळ्यासमोर ठेवणे हा संवादाचा पहिला नियम. व्यापारी प्रतिनिधिमंडळे, गुंतवणुकीचे प्रस्ताव, पर्यटकांचे उचंबळलेले आकडे, या सगळ्यांचे आकर्षण आपल्या अर्थकारणाला मोहात पाडू शकते; परंतु लडाखच्या थंड वाऱ्यात घुसमटलेली सत्यता सांगते की सीमारेषेवरील स्थिती न बदलता कोणताही “नवा अध्याय” लिहिला जाऊ शकत नाही. मोदींचा संदेश म्हणूनच संक्षिप्त आणि निर्विकार राहतो, संवाद आवश्यक, पण सार्वभौमत्व वरवंट्याने चालवले जाणार नाही; शांती अपेक्षित, परंतु शांततेच्या नावाखाली एकतर्फी स्थळस्थिती बदलण्याला मूक संमती दिली जाणार नाही. हे वाक्य राजनैतिक भाषेत कदाचित फारसे उच्चरवाने ऐकू येत नाही; पण बैठकीच्या वाक्यांमधील थांब्यांमध्ये, हसण्यामागील मितभाषेत आणि अधिकृत निवेदनांच्या शब्दयोजनेत त्याचा ठसा उमटतो.

अर्थकारणाचा पट मात्र तितकाच महत्त्वाचा. चीन आजही अनेक पुरवठा साखळ्यांचा कणा आहे; धातू-खनिजे, इलेक्ट्रोनिक्स, सौर घटक, औषधनिर्मितीचे सक्रिय घटक, या सर्व क्षेत्रांत चीनचे वजन प्रचंड आहे. पण भारत गेल्या काही वर्षांत वेगळी पायवाट तोडतो आहे. “डिजिटल सार्वजनिक पायाभूत” म्हणजे केवळ तांत्रिक कौतुक नाही; तो आर्थिक स्वायत्ततेचा धागा आहे. ओळख, देयक, व्यवसाय नोंदणी, सरकारी खरेदी—या सर्व ठिकाणी भारताने स्वतःची पायाभरणी उभी केली. “भारत निर्मिती, जगासाठी निर्मिती” हे घोषवाक्य उद्योगधंद्यांच्या रोजच्या भाषेत उतरते आहे. या पार्श्वभूमीवर चीनसोबतचे व्यापारसंबंध “अधिक बाजार, कमी धोका” या सूत्रावर नव्याने आखणे, संवेदनशील क्षेत्रांमध्ये आयातीवरील अति-अवलंबित्व कमी करणे आणि तंत्रज्ञान हस्तांतरणाला कारखाना-हक्कांसह जोडणे, या गोष्टींना भेटीचे संकेत बळ देतात. मोदींचा आग्रह इथेही स्पष्ट असतो; सहकार्य हवे, पण आत्मसन्मान विकून नाही; स्पर्धा चालेल, पण शोषक शृंखला नको; भांडवल येऊ द्या, पण नियंत्रण आणि मानके भारतीय हातात राहू द्या.

इंडो-पॅसिफिकचा नकाशा या संवादाच्या आत शांत उभा असतो. सागरमार्गांची सुरक्षा, मुक्त नौकानयन, किनारी देशांचा सन्मान आणि सागरी संसाधनांचे शाश्वत शोषण, या मुद्द्यांवर भारताने आखलेल्या रेषा गेल्या दशकात अधिक ठाम झाल्या. क्वाडची सुसंवादयोजना असो, तटरक्षक दलांच्या संयुक्त कवायती असोत किंवा समुद्री डोमेन जागरूकतेची पायाभरणी, भारताने समन्वयाचा तळ ठोकला आहे. चीनच्या नौदल विस्ताराच्या बातम्या काळजात शंकेची रेषा आखतात; पण त्या शंकेला घाबरून नव्हे, विवेकाने उत्तर देणे हा भारतीय मार्ग. मोदींच्या राजनयात म्हणूनच “मित्रत्वाची सावली आणि स्पर्धेचा प्रकाश” एकाच कॅनव्हासवर जुळतो. सागरी स्वातंत्र्याचा सिद्धांत विनाप्रश्न मान्य करणे आणि सीमाशांततेची अट प्राधान्याने टाकणे, या दोन सूत्रांची जोड हेच भारतीय नीतीचे वैशिष्ट्य आहे.

उर्मट भाषणशैली, शेजाऱ्यांनाही शंकेच्या नजरेने पाहण्याची उच्चांकी वृत्ती, व्यापारी संबंधांना हट्टाच्या दंड्याने धाक दाखवण्याची पद्धत आणि बहुपक्षीय संस्थांना कमी लेखण्याची प्रवृत्ती, या सगळ्यामुळे नियमाधिष्ठित व्यवस्थेचा कणा वारंवार मोडलेला दिसतो. भारताचा मार्ग वेगळाच आहे. मोदींची शैली व्यक्तिपूजेची नाही; ती संस्थाभिमुख आहे. करार अशक्त असतील तर सुधारले जातात; संस्था अपुरी पडत असतील तर बळकट केल्या जातात; दोस्तीने फळ न दिले तर सन्मानाने मतभेद नोंदवले जातात. त्यामुळे भारताला आज “विश्वासार्ह भागीदार” ही ओळख मिळते; मित्रांसाठी खात्रीची, तर प्रतिस्पर्ध्यांसाठी भक्कम. ट्रंपसदृश गर्जना नजरेत धूळ उडवू शकते, पण धोरणाला दिशा देत नाही; मोदींच्या संयत, सुसूत्र आणि सातत्यपूर्ण दृष्टिकोनाने मात्र दीर्घकालीन मैलाचे दगड उभे केले जाऊ शकतात.

चीनबाबत सावधतेचा इशारा देताना भावनांच्या गराड्यापेक्षा माहितीचे वजन गरजेचे असते. सीमाक्षेत्रांतील पायाभूत उभारणी, अखंड देखरेख, गस्तीचे नवे मानदंड, संवादाचे हॉटलाईन यंत्र आणि संकटप्रसंगी गफलत टाळणाऱ्या नियमावली; ही सारी संरचना शांततेच्या किंमतीवर उभारायची नसते; ती शांततेची पूर्वअट असते. भारताने मागील काही वर्षांत सीमाव्यवस्थापनाचे अनेक परिमाण मजबूत केले. या बैठकीने त्या पायाभरणीला राजकीय उंची दिली असे म्हणणे अतिशयोक्ती ठरणार नाही. “आपण बोलतो, पण विसरून नाही; आपण ऐकतो, पण झुकून नाही; आपण पुढे जातो, पण मागचे पाऊल मोजून” या रीतीने मोदींची भाषा शब्दांपलीकडे जाऊन वर्तनात उतरते. खरे तर हीच भाषा शेजाऱ्यांसाठी सर्वाधिक समजण्यासारखी आहे.

अर्थकारणातही भारताचा हेतू तसाच द्विरुक्ती टाळणारा आहे. एकीकडे गुंतवणुकीला आमंत्रण; दुसरीकडे “डिरिस्किंग”चा अभ्यास. एकीकडे व्यापारवृद्धीचे ध्येय; दुसरीकडे प्रमाणन, मानके आणि सुरक्षा-नियमांची कडक अंमलबजावणी. अशा दुहेरी ट्रॅकची गरजच आहे, कारण जागतिक अर्थव्यवस्था आज एका धाग्यावर टिकलेली नाही; ती गुंतागुंतीच्या जाळ्यावर चालते. जर त्या जाळ्यातील एक नोड अनिश्चित असेल, तर इतर धागे तितकेच बळकट केले पाहिजेत. मोदींच्या नेतृत्वाने याच तर्काला धोरणात रूपांतर दिले; सेमिकंडक्टर, हरित-ऊर्जा, दुर्मिळ खनिजे, औषधनिर्मिती, संरक्षणउद्योग, या क्षेत्रांत आत्मनिर्भरतेचे धोरण पुढे नेले जात आहे. चीनसोबत सहकार्य हवेच; पण भारताला “बदलीचे पर्याय” उभे करणेही तितकेच आवश्यक. या भेटीचा लपलेला संदेश म्हणूनच दोन वाक्यांत मांडता येईल, दूर राहू, असे नाही; दूरदृष्टी ठेवू, हे नक्की.

आंतरराष्ट्रीय राजकारणाचा तालही बदलतो आहे. रशिया-युक्रेन संघर्ष, पश्चिम आशियातील तणाव, आफ्रिकेतील अस्थिरता, जागतिक दक्षिणेचा नव्याने उगवता स्वाभिमान; या सर्व पार्श्वभूमीवर भारताने मागील वर्षांमध्ये मध्यस्थीची, संयोजकाची आणि समतोल साधणारी भूमिका बजावली. जी-२० च्या अध्यक्षपदापासून शेजाऱ्यांच्या संकटातील मदतकार्यापर्यंत, वैद्यकीय पुरवठ्यापासून सागरी सुरक्षिततेपर्यंत—भारताने “मदत मागितल्यावर धावून येणारा” असा विश्वास कमावला. चीनसोबत संवादाचा ताणा हाताळताना हाच विश्वास भारताच्या हातातले भांडवल ठरतो. कारण विश्वास ही केवळ प्रतिमानिर्मिती नाही; तो व्यवहारातील चलन आहे. मोदी या चलनाचा वापर करतात; कधी सौम्यतेने, कधी दृढतेने, पण नेहमी भारताच्या हितावर केंद्रित राहून.

मोदींच्या गौरवाचा अर्थ केवळ घोषणांतील कर्णकर्कशता नव्हे; तो शिस्तीतून उभ्या राहिलेल्या परिणामांचा आहे. राजनयातला संयम हा कमकुवतपणाचे लक्षण नसते; तो आत्मविश्वासाचा प्रसाद असतो. चीनसारख्या प्रचंड शेजाऱ्याशी बोलताना स्वतःच्या मर्यादा, आपली शक्ती, आपली अपुऱ्या जागा, आणि आपल्या शक्यता; हे सारे मोजून बोलावे लागते. भारताने आतापर्यंत हे सार्थक केले आहे. पायाभूत गुंतवणूक, सैनिकी सज्जता, आर्थिक सुधारणा आणि डिजिटल पायाभूत; या चार स्तंभांवर उभा राहूनच भारताच्या परराष्ट्रधोरणाला कणा मिळतो. कालच्या भेटीने त्या कण्यावरचा आत्मविश्वास आणखी घट्ट बसला.

ट्रंपविषयीची टीका इथे अलंकार नसून आवश्यक संदर्भ आहे. त्यांच्या उर्मट भाषणांमुळे क्षणभरासाठी मथळे गाजतात; पण ज्या वेळी मित्रराष्ट्रांना सातत्याची खात्री हवी असते, त्या वेळी तेच मथळे अनिश्चिततेच्या सावल्या पाडतात. भारताला—आणि खरं तर जगालाच—आज “भविष्यवाणी होणारे” भागीदार हवे आहेत: करारांचा आदर करणारे, संस्थांना बळ देणारे, ठरलेल्या नियमांना बांधील राहणारे. मोदींच्या शैलीत हाच अधोरेखित होताना दिसतो. म्हणून मित्रांशी भिन्न मत असले तरी संवाद तोडला जात नाही; म्हणून प्रतिस्पर्ध्याशी चर्चा असली तरी सावधानतेची बेल वाजत राहते. उन्माद नव्हे, उंची; गर्जना नव्हे, गती—भारतीय नेतृत्व याच सूत्रांनी मोजले जावे.

भेटीनंतरचा टप्पा महत्त्वाचा. सैनिक-कमांडर पातळीवरील बैठका, सीमाव्यवस्थापनाच्या मानक कार्यपद्धती, विश्वासनिर्मितीची उपाययोजना, गस्त नियमनाचा समन्वय या सर्व संरचना खऱ्या अर्थाने “सीमाशांतता” शक्य करतात. व्यापारात गैर-टॅरिफ अडथळ्यांचे पुनरावलोकन, प्रमाणन-मान्यतेचे परस्पर करार, औद्योगिक सहकार्याच्या निवडक क्षेत्रांची आखणी—हा आर्थिक अध्याय तितकाच काटेकोर लिहावा लागेल. तंत्रज्ञानात सायबरसुरक्षा, दूरसंचार, सेमिकंडक्टर आणि दुर्मिळ खनिजे—इथे सावधता हीच विवेकाची ओळख. भारताने “उघडा पण सुरक्षित” हा मंत्र पाळला, तर परस्परसंबंधांची दोरी सुटणार नाही आणि स्वायत्ततेचा कणा वाकणार नाही.

या सर्वाचा संपादकीय निष्कर्ष एकाच प्रतिमेत बांधता येईल. एका हातात हस्तांदोलन; दुसऱ्या हातात संकल्प. ओठांवर सभ्यता; कपाळावर सजगतेची रेघ. टेबलावर उघडा नकाशा; पण बाजूला ठेवलेली लाल पेन्सिल. मोदी आणि शी यांची भेट या प्रतिमेला प्रत्यक्ष अर्थ देते. आपण शेजारी आहोत—हा भूगोल बदलता येत नाही; पण आपण कसे शेजारी आहोत—हा इतिहास आपण लिहू शकतो. त्या लेखनात भारताचा पेन आज अधिक स्थिर आहे. ट्रंपवादी उन्मादाच्या शाईने जगात धुसफूस निर्माण होईल; पण धोरणाची अक्षरे शांत, सरळ आणि सातत्यपूर्ण हातांनीच उमटतात. भारताने तो हात निवडला आहे.

शेवटी, भारतीय नागरिकांसाठी संदेशही तितकाच सरळ आहे. बाह्य संबंधांचे राजकारण हे भावनांचे खेळणे नाही, तर हितांचे तंत्र आहे. चीनसमोर हळवे होणे जितके चुकीचे, तितकेच अकारण वैराने तापणेही चुकीचे. आपल्या घराची पायरी मजबूत असेल—अर्थव्यवस्था स्पर्धात्मक, तंत्रज्ञान स्वावलंबी, सैन्य सज्ज, संस्था सक्षम—तर बाहेरचा वारा कितीही वेगाने वाहू द्या, आपली दारे ठाम राहतील. कालच्या हस्तांदोलनाने आपल्याला हीच शिकवण पुन्हा दिली. संवाद करूया; पण स्मृती ठेवूया. सहकार्य शोधूया; पण लालरेषा राखूया. जगात मैत्री वाढवूया; पण भारताचा सन्मान कधी कमी होऊ देऊ नका. कारण सीमारेषा नकाशावर असतात, आणि सन्मान मनात. नकाशा बदलता येतो, मनोगत नाही—आणि भारताचे मनोगत आज स्पष्ट आहे: शांतता हवी, पण सममूल्याने; विकास हवा, पण स्वाभिमानाने; मित्र हवे, पण हाताखाली नव्हे, समोरासमोर. हाच कालच्या भेटीचा सार, आणि हाच उद्याच्या भारताचा मार्ग.

www.abhijeetrane.in

www.mumbaimitra.com

#ModiXiMeet #IndiaChina #StrategicDialogue #BorderPeace #EconomicDiplomacy #IndoPacific #Geopolitics #ModiLeadership #GlobalSouth #TrumpVsModi