गाझाची पाताळनगरी- भारताला इशारा !!!

संपादकीय

अभिजीत राणे

गाझाची पाताळनगरी- भारताला इशारा !!!

गाझा पट्टी (Gaza Strip) हे नाव ऐकताच जगाच्या डोळ्यासमोर येते ती दाट लोकवस्ती, अविकसित किनारी प्रदेश आणि दीर्घकाळ चाललेले राजकीय व मानवी संकट. जागतिक माध्यमांनी आणि मानवतावादी संस्थांनी नेहमीच गाझाला एका विशिष्ट भूमिकेतून पाहिले आहे. इस्रायल हा गाझातील गरीब अश्या पॅलेस्टीनी मुस्लिमांवर अत्याचार करतो आहे आणि ते बिचारे सहन करत आहेत हे चित्र गेली कित्येक दशके जागतिक मीडियाने शिस्तीत तयार केले होते. 2020 मध्ये इस्रायल आणि पॅलेस्टीन यांच्यात करार झाला. पॅलेस्टीनी मुस्लिम इस्रायल मध्ये काम करायला येऊ लागले. त्यांना इस्रायल ने 10 पट पगार दिला. त्यांना मानवी सुविधा दिल्या गाझा भूमीचा इस्रायल ने विकास सुरू केला. त्यांना रस्ते , दवाखाने, शाळा बांधण्यासाठी मदत केली. परंतु तीन वर्ष केलेल्या या मदतीचे पॅलेस्टीनी लोकांनी फार उत्तम पांग फेडले. ७ ऑक्टोबर २०२३ रोजी हमासने इस्रायलवर केलेल्या भीषण हल्ल्यानंतर आणि त्यानंतर इस्रायली सैन्याने गाझामध्ये सुरू केलेल्या कारवाईनंतर जी भयावह वास्तविकता जगासमोर उभी ठाकली आहे, ती जमिनीवरील दृश्याहून कितीतरी पटीने अधिक गुंतागुंतीची आणि धोकादायक आहे. जमिनीच्या वर जे गाझा शहर दिसते, ते केवळ एक अर्धसत्य आहे. खरे आणि अधिक धोकादायक गाझा शहर जमिनीखाली, सुमारे १०० फूट खोलवर, एका विशाल आणि सुनियोजित भुयारी जाळ्यामध्ये (Terror Tunnel Network) वसलेले आहे. हमासच्या या भूमिगत सैन्य-किल्ल्यालाच जगाने 'गाझाची पाताळ नगरी' असे नामकरण केले आहे.

हा केवळ एका विशिष्ट भौगोलिक क्षेत्रातील दहशतवादी कारवायांचा तपशील नाही, तर आंतरराष्ट्रीय मानवी मदतीचा (Humanitarian Aid) आणि पुरवलेल्या संसाधनांचा पद्धतशीरपणे दहशतवादी कारवायांसाठी कसा गैरवापर केला गेला, याचे हे जागतिक समुदायासाठी एक लज्जास्पद आणि ज्वलंत उदाहरण आहे. या भुयारी जाळ्याची रचना, त्यासाठी वापरलेली संसाधने आणि यामागील हमासची 'मानवी ढाल' म्हणून वापरण्याची रणनीती यावर सविस्तर प्रकाश टाकणे आणि या संपूर्ण प्रकरणाचे नैतिक, राजकीय व धोरणात्मक विश्लेषण करणे, आज जागतिक समुदायासाठी अत्यंत आवश्यक आहे.

इस्रायली सैन्य दलाने (IDF) गाझाच्या विविध भागांवर नियंत्रण मिळवल्यानंतर, त्यांनी उघडकीस आणलेले भुयारी जाळे केवळ चोरांचे मार्ग किंवा तात्पुरती लपण्याची ठिकाणे नाहीत; त्यांना 'गाझाची मेट्रो' या नावाने संबोधित केले जाते, परंतु हे नामकरण त्यांचे वास्तविक स्वरूप दर्शवत नाही. ही एक पूर्णपणे विकसित आणि उच्च-इंजिनिअरिंग मानकांवर आधारित भूमिगत सैन्य पायाभूत सुविधा (Underground Military Infrastructure) आहे. या संरचनेच्या तांत्रिक तपशिलांकडे लक्ष दिल्यास, हमासच्या तयारीची व्यापकता स्पष्ट होते. ही भुयारे जमिनीखाली ६० ते १०० फूट खोलवर खोदलेली आहेत, ज्यामुळे वरून होणारे हवाई बॉम्ब हल्ले आणि जमिनीवरील गोळीबार यांचा थेट परिणाम प्रभावीपणे टाळता येतो. इतक्या खोलवरचे बांधकाम कोणत्याही हल्ल्यापासून महत्त्वपूर्ण संरक्षण प्रदान करते, ज्यामुळे दहशतवाद्यांना अत्यंत सुरक्षित वातावरणात आपले कार्य चालू ठेवता येते.

या भुयारांचे बांधकाम साधे नसून, ते उच्च दर्जाच्या प्री-कास्ट काँक्रीट स्लायडिंग पॅनल्स वापरून पूर्ण केले गेले आहे. हे काँक्रीट विशेषतः भूगर्भातील प्रचंड दाब, भूस्खलन आणि सततची आर्द्रता सहन करण्यासाठी डिझाइन केलेले आहे. या बांधकामासाठी वापरण्यात आलेले कौशल्य आणि साहित्य हे व्यावसायिक सैन्य तळाच्या बांधकामाला लाजवणारे आहे. काही ठिकाणी हे जाळे ७ ते ८ स्तरांमध्ये (Layers) पसरलेले आढळले आहे, ज्यामुळे हमासच्या सैनिकांना एका स्तरावरून दुसऱ्या स्तरावर जलद आणि सुरक्षितपणे हालचाल करणे शक्य होते. संरचनेतील ही जटिलता सिद्ध करते की हा प्रकल्प केवळ काही अतिरेक्यांच्या प्रयत्नांचे फळ नसून, अत्यंत संघटित अभियांत्रिकी (Organized Engineering) आणि दीर्घकालीन नियोजनाचा परिणाम आहे.

सर्वात धक्कादायक बाब म्हणजे, या भुयारी जाळ्यामध्ये सामान्य भुयारांना आवश्यक नसलेल्या अत्याधुनिक सुविधा आढळल्या आहेत. यामध्ये संपूर्ण जाळ्याला वीज पुरवठा करण्यासाठी इलेक्ट्रिकल वायरिंग (Electrical Wiring), दीर्घकाळ जमिनीखाली राहणाऱ्या सैनिकांसाठी प्राणवायूची उपलब्धता सुनिश्चित करणारी आणि विषारी वायूंचे उत्सर्जन टाळणारी प्रगत वेंटिलेशन सिस्टम (Ventilation System) समाविष्ट आहे. याव्यतिरिक्त, भुयारातूनच संपूर्ण युद्ध नियंत्रण करण्यासाठी सुसज्ज कमांड रूम्स (Command Rooms), शस्त्रे, दारूगोळा आणि खाद्यपदार्थ साठवण्यासाठी मोठे स्टोरेज चेंबर्स (Storage Chambers) तयार करण्यात आले आहेत. भुयाराच्या एका भागाला दुसऱ्या भागापासून वेगळे करण्यासाठी आणि नैसर्गिक वायूंच्या धोक्यापासून संरक्षण करण्यासाठी एअरटाइट वाल्व्ह (Airtight Valves) वापरलेले आढळले आहेत. हे सर्व तांत्रिक तपशील स्पष्टपणे दर्शवतात की हे कार्य स्थानिक मजुरांचे नसून, एका अत्याधुनिक सैन्य व्यवस्थापन प्रणालीचा आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर नियोजन केलेल्या दहशतवादी पायाभूत सुविधांचा भाग होते.

हमासच्या या भुयारी जाळ्याची सर्वात भयानक आणि नैतिकदृष्ट्या निंदनीय बाजू म्हणजे, दहशतवादी कारवायांसाठी आणि दहशतवादी घटकांच्या सुरक्षिततेसाठी निष्पाप नागरिकांच्या संस्थांचा मुखवटा (Façade) म्हणून केलेला वापर. या नीतीमुळे आंतरराष्ट्रीय कायद्यांचे, युद्ध नियमांचे आणि मूलभूत नैतिकतेचे उल्लंघन झाले आहे.

इस्रायली सैन्याने केलेल्या तपासणीत असे सातत्याने आढळले आहे की, प्रत्येक मोठ्या भुयाराचा सिरा किंवा प्रवेशद्वार हे हेतुपुरस्सर सामाजिक, शैक्षणिक आणि मानवी संस्थांच्या खाली किंवा त्यांच्या लगत उघडत होते. रुग्णालये (Hospitals), जी आंतरराष्ट्रीय नियमांनुसार युद्धात संरक्षित ठिकाणे (Protected Sites) असतात, त्यांचा वापर कमांड सेंटर म्हणून करण्यात आला. भुयाराचा एक मार्ग रुग्णालयाच्या जनरेटर रूम किंवा स्टोअर रूम खाली उघडत होता. हमासने या संरक्षणाचा गैरफायदा घेऊन रुग्णालयांना शस्त्रे लपवण्याचे ठिकाण बनवले.

याचप्रमाणे, काही भुयारांचे आउटलेट मशिदीच्या वजूखान्याखाली (Wudu area) किंवा त्यांच्या मागच्या बाजूला आढळले आहेत. धार्मिक स्थळांचा उपयोग दहशतवादी कारवायांसाठी, आश्रयस्थानासाठी किंवा शस्त्रास्त्रांच्या वाहतुकीसाठी करणे हे जगातील सर्व नैतिक आणि कायदेशीर मूल्यांचे उल्लंघन आहे. याव्यतिरिक्त, काही प्रवेशमार्ग संयुक्त राष्ट्रांच्या (UN) शाळा किंवा विविध आंतरराष्ट्रीय गैर-सरकारी संस्थांच्या (NGO) कार्यालयांच्या मागे उघडत होते, ज्यामुळे मानवतावादी कार्यालाही संशयाच्या घेऱ्यात आणले गेले.

या 'मानवी ढाल' नीतीमुळे हमासला प्रचंड फायदा झाला. दहशतवादी हल्ल्यांनंतर ते त्वरित भुयारातून पसार होऊन 'मासूम नागरिकांच्या' गर्दीत मिसळून जात. इस्रायली सैन्याने जेव्हा दहशतवादी तळांना लक्ष्य करण्यासाठी या ठिकाणांवर कारवाई केली, तेव्हा हमासने तात्काळ जगाला 'मानवतावादी संस्थांवर आणि निष्पाप नागरिकांवर हल्ला' झाल्याचे चित्र दाखवून सहानुभूती मिळवली आणि आंतरराष्ट्रीय दबावाचा वापर केला. ही संपूर्ण संरचना आंतरराष्ट्रीय मीडिया, एनजीओ आणि राजकीय व्यासपीठांवर 'पीडित' म्हणून आपली कथा मांडून, स्वतःच्या दहशतवादी पायाभूत सुविधांना सक्रियपणे लपवण्यासाठी वापरली गेली.

गाझाच्या 'पाताळ नगरी'ची निर्मिती ही केवळ दहशतवादी विचारधारेची नाही, तर ती जागतिक समुदायाच्या मानवतेवरील विश्वासाचा पद्धतशीर विश्वासघात आहे. जगभरातील अनेक देशांनी आणि संस्थांनी गाझातील गरिबी आणि मानवी गरजांसाठी मोठ्या प्रमाणात आर्थिक मदत (Foreign Aid), काँक्रीट, स्टील, जनरेटर आणि वैद्यकीय पुरवठा पाठवला होता. जागतिक गुप्तचर अहवालानुसार, गेल्या ८ वर्षांपासून हमास या मदतीचा पद्धतशीरपणे गैरवापर करत होता.

या मदतीचे रूपांतर भुयारी शस्त्रांमध्ये करण्यात आले. गाझातील घरांचे आणि शाळांचे पुनर्बांधकाम करण्यासाठी आलेले सिमेंट आणि स्टील याच भुयारी संरचनेच्या बांधकामासाठी वळवले गेले. नागरिकांच्या डोक्यावर छप्पर उभे करण्याऐवजी, ते साहित्य जमिनीखालील दहशतवादी कॉम्प्लेक्स उभे करण्यासाठी वापरले गेले. याचप्रमाणे, रुग्णालयांसाठी आणि नागरिकांसाठी पुरवण्यात आलेले जनरेटर आणि डिझेल हे भुयारातील वेंटिलेशन सिस्टम आणि कमांड रूम्समध्ये वीज पुरवण्यासाठी वापरले गेले. अब्जावधी डॉलर्सची मदत थेट दहशतवादी पायाभूत सुविधा (Terror Infrastructure) आणि शस्त्रे खरेदी करण्यासाठी वळवण्यात आली.

इतक्या विशाल, जटिल आणि खोलवरच्या प्रकल्पासाठी लागणारे इंजिनिअरिंग कौशल्य, प्रचंड प्रमाणात लागणारे बांधकाम साहित्य, इंधन आणि वीज तसेच सततचे लॉजिस्टिक्स (Logistic Supply) हे सिद्ध करते की, हे कार्य केवळ काही 'हथियारबंद अतिरेक्यांचे' नव्हते. हे एक अत्यंत संघटित आणि समन्वित, छाया-इकोसिस्टम (Coordinated Shadow Ecosystem) होते. या इकोसिस्टममध्ये कोणीतरी कंक्रीट पुरवले, कोणीतरी डिझेल साठवले, कोणीतरी वायरिंग केली, कोणीतरी उत्खननातून निघालेली माती लपवली आणि स्थानिक नेटवर्कने या संपूर्ण ऑपरेशनला लॉजिस्टिक सपोर्ट दिला. अशा प्रकारे, मदत निधी आणि पुरवठा साखळीचा वापर हमासने आपली लष्करी क्षमता वाढवण्यासाठी केला.

दहशतवादी संघटना केवळ बंदुकीच्या बळावर नव्हे, तर प्रोपगंडा (Propaganda) आणि पद्धतशीरपणे तयार केलेल्या 'कथे'च्या बळावरही आपली सत्ता चालवतात. हमासने आंतरराष्ट्रीय स्तरावर आणि मीडियामध्ये एक मजबूत 'पीडित कथानाचे' (Victim Narrative) कवच तयार केले.

जेव्हा या भुयारी जाळ्याचा विस्तार इतका मोठा होता, तेव्हा 'इतकी मोठी तयारी जगाला कशी कळली नाही?' असा प्रश्न वारंवार विचारला जातो. याचे उत्तर हमासच्या माध्यम व्यवस्थापनात (Media Management) आणि त्यांच्या राजकीय ढोंगबाजीमध्ये दडलेले आहे. त्यांनी आंतरराष्ट्रीय एनजीओच्या अहवालात, मीडियामध्ये आणि राजकीय व्यासपीठांवर स्वतःला एक पीडित गट म्हणून प्रस्थापित केले. सहानुभूती आणि मदतीच्या याच मागणीच्या आडून त्यांनी जमिनीखालील खरी तयारी लपवली.

हमासने सातत्याने आंतरराष्ट्रीय समुदायाचे लक्ष आपल्यावर होत असलेल्या कथित 'अन्यायाकडे' वळवले, ज्यामुळे जागतिक समुदाय त्यांच्या भूगर्भातील कारवायांकडे दुर्लक्ष करत राहिला. यामुळे अनेक देश आणि आंतरराष्ट्रीय संस्था या दहशतवादी नेटवर्कला नकळतपणे (किंवा काही ठिकाणी हेतुपुरस्सर) मदत करत राहिल्या. जेव्हा इस्रायलने या भुयारी नेटवर्कवर कारवाई सुरू केली, तेव्हा 'रुग्णालये आणि शाळांवर हल्ला' झाल्याची ओरड याच 'पीडित कथानाच्या' माध्यमातून जागतिक मीडियामध्ये लगेच सुरू झाली. हे 'पीडित' कथानाचे कवच हमाससाठी दहशतवादी कारवायांना नैतिक आधार देण्याचे काम करत होते.

हमासच्या या पाताळ नगरीतून जगाला आणि विशेषतः भारतासारख्या लोकशाही राष्ट्रांना अत्यंत महत्त्वाचे आणि गंभीर धडे शिकायला मिळतात.

१. दहशतवाद ही केवळ एक विचारसरणी नाही, ती एक Supply Chain आहे: हमासची ही भुयारे केवळ इंजिनिअरिंगचा नमुना नसून, हा सर्वात मोठा पुरावा आहे की दहशतवाद ही एक विचारसरणी, एक समांतर आर्थिक प्रणाली आणि व्यापक सप्लाई चेन (Supply Chain) आहे, जी आंतरराष्ट्रीय मानवी मदतीलाही आपले शस्त्र बनवते. या चेनचा प्रत्येक घटक - कंत्राटदार, वित्तपुरवठा करणारे, इंधन पुरवठादार आणि अगदी स्थानिक मजूर - दहशतवादी कारवायांमध्ये सहभागी असतो. त्यामुळे दहशतवादाविरुद्धची लढाई आता केवळ बंदूक घेऊन लढण्याची राहिली नाही, तर ती या संपूर्ण सप्लाई चेनला तोडण्याची आहे.

२. संस्थात्मक गठजोड (Institutional Nexus) आणि सुरक्षित आश्रयस्थान (Safe Haven): जेव्हा धार्मिक, सामाजिक किंवा शैक्षणिक संस्था आपल्या मूळ कार्यापासून भरकटून एका विशिष्ट विचारधारेच्या वैचारिक गठजोडात (Ideological Nexus) सामील होतात, तेव्हा राष्ट्रविरोधी घटकांना 'सेफ हेवन' (Safe Haven) मिळते.

या संदर्भात, भारतासारख्या देशांना गाझातील या अनुभवापासून सावध होण्याची गरज आहे. आपल्याकडेही जिथे राष्ट्रविरोधी …